การสื่อสารทางการเมืองผ่านงานประติมากรรม : กรณีศึกษา ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี

Abstract

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา (1) บริบททางการเมือง สังคม และวัฒนธรรมในช่วงก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครองและหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองที่มีอิทธิพลต่อการสร้างสรรค์ผลงานประติมากรรมของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี (2) อิทธิพลของแนวคิดศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี ในการสื่อสารทางการเมืองและการต่อสู้เชิงสัญลักษณ์ในสังคมการเมืองไทยผ่านงานประติมากรรม ตั้งแต่ปลายสมัยรัชกาลที่ 6 จนถึง พ.ศ. 2500 การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยศึกษาข้อมูลจากเอกสาร ศึกษาจากผลงานประติมากรรมต้นแบบของศิลปิน และการสัมภาษณ์เชิงลึกจากกลุ่มตัวอย่างจำนวน 8 คน โดยใช้การเลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง ใช้การวิเคราะห์เชิงพรรณนา ผลการศึกษาพบว่า (1) การสร้างสรรค์ผลงานประติมากรรมของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี จะมีความสัมพันธ์กับโครงสร้างทางสังคมในช่วงเวลานั้น งานประติมากรรมเป็นเครื่องมือในการสื่อสารทางการเมืองของผู้ปกครอง ซึ่งเป็นผลมาจากบริบททางการเมือง สังคม และวัฒนธรรม ณ ขณะนั้น กล่าวคือ งานประติมากรรมในช่วงก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครองจะเกี่ยวข้องกับสถาบันพระมหากษัตริย์และระบอบการปกครองสมบูรณาญาสิทธิราชย์ พระราชสำนักเป็นผู้อุปถัมภ์หลักด้านศิลปวัฒนธรรม ซึ่งเป็นเหตุผลที่ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี ได้เข้ามารับราชการในสมัยรัชกาลที่ 6 แต่รูปแบบงานประติมากรรมในช่วงหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองจะมีความแตกต่างกัน เนื่องจากได้รับอิทธิพลมาจากการปกครองระบอบใหม่ กลุ่มผู้ปกครองมีแนวคิดแบบประชาธิปไตย บริบททางการเมือง สังคม และวัฒนธรรมเน้นหลักความเสมอภาค งานประติมากรรมจึงถูกแสดงออกมาในรูปแบบเสมือนจริง เชิดชูสามัญชน สถาปัตยกรรมลดทอนรายละเอียดที่แสดงถึงการแบ่งชนชั้นวรรณะทางสังคม และความสำคัญของการมีรัฐธรรมนูญแห่งชาติไทย ซึ่งเป็นไปตามแนวคิดหลักของรัฐบาลขณะนั้น (2) การสร้างสัญลักษณ์รูปปั้นหรือประติมากรรมอนุสาวรีย์ต่าง ๆ ของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี ได้รับอิทธิพลมาจาก 2 แนวคิด คือ 1) ประติมากรรมที่เกิดจากแนวคิดและรูปแบบทางศิลปะเฉพาะตัว 2) ประติมากรรมที่สร้างขึ้นจากแนวคิดของผู้นำหรือนโยบายของรัฐ ยุคสมัยจะเป็นตัวกำหนดลักษณะงาน ซึ่งงานประติมากรรมเหล่านี้มีนัยเพื่อแสดงออกเชิงสัญลักษณ์ทางการเมืองและเป็นเครื่องมือที่ช่วยเผยแพร่นโยบายของผู้มีอำนาจแห่งรัฐ