การสื่อสารเพื่อถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นผ้าฝ้ายย้อมครามบ้านพันนา จังหวัดสกลนคร

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา 1) กระบวนการสื่อสารเพื่อถ่ายทอดภูมิปัญญาผ้าฝ้ายย้อมครามบ้านพันนา จังหวัดสกลนคร 2) นวัตกรรมการสื่อสารเพื่อถ่ายทอดภูมิปัญญาผ้าฝ้ายย้อมครามบ้านพันนา จังหวัดสกลนครการวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการสัมภาษณ์เชิงลึกและการสนทนากลุ่ม เลือกผู้ให้ข้อมูลหลักแบบเจาะจงจากผู้ที่มีบทบาทสำคัญในกระบวนการสื่อสารและนวัตกรรมการสื่อสารเพื่อถ่ายทอดภูมิปัญญา แบ่งเป็น 7 กลุ่ม ได้แก่ (1) ปราชญ์ชาวบ้าน 1 คน (2) ผู้นำชุมชน 3 คน (3) นักธุรกิจ 3 คน (4) ช่างทอผ้า 5 คน (5) เยาวชน 3 คน (6) หัวหน้าหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง 3 คน (7) ผู้บริหารสถาบันการศึกษา จำนวน 3 แห่ง เครื่องมือวิจัย คือ แบบสัมภาษณ์เชิงลึกและแบบสนทนากลุ่ม และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยการสร้างข้อสรุป ผลการวิจัยพบว่า 1) กระบวนการสื่อสาร ผู้ส่งสารคือปราชญ์ชาวบ้านใช้การบอกเล่า อธิบาย และลงมือทำไปพร้อมๆกัน สารที่ถ่ายทอดคือภูมิปัญญาท้องถิ่นผ้าฝ้ายย้อมคราม ช่องทางการสื่อสารคือการสื่อสารแบบปากต่อปากและเสียงตามสาย โดยมีผู้ใหญ่บ้านเป็นผู้ประกาศเพื่อจัดกิจกรรมและประชุม ผู้รับสารได้รับสารจากคนในครอบครัวและปราชญ์ชาวบ้านโดยการบอกเล่า เมื่อทำความเข้าใจแล้วจึงเกิดการปฏิบัติไปด้วยกัน โดยมีการสื่อสารที่มีส่วนร่วมในการแสดงความคิดเห็นเพื่อนำมาสนับสนุนการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลที่ดี 2) นวัตกรรมการสื่อสารเพื่อถ่ายทอดภูมิปัญญาผ้าฝ้ายย้อมครามประกอบด้วย (1) สื่อออนไลน์ ได้แก่ แอปพลิเคชันเป็นคู่มือเผยแพร่ส่งเสริมสินค้าการตลาดโอทอปมีรายชื่อผู้ผลิตผ้าคราม มีการใส่การออกแบบลายผ้าแบบโบราณและประยุกต์ ไลน์มีการติดต่อผู้ผลิตในกลุ่มทอผ้า มีหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง มีการแจ้งการประชุมกิจกรรมต่างๆในกลุ่ม มีการซื้อขายและแจ้งการชำระเงินผ่านทางคิวอาร์โค้ด เฟซบุ๊กมีการประชาสัมพันธ์เกี่ยวกับสินค้าโอทอปผ้าฝ้ายย้อมคราม ซื้อขายผลิตภัณฑ์แปรรูปสินค้า แนะนำแหล่งท่องเที่ยว ทวิตเตอร์ (ไทยตำบล) ผู้ผลิตมีการขายสินค้าเองขายตรงให้กับลูกค้าทางออนไลน์ คิวอาร์โค้ดงานวิจัยและพัฒนาของ มทร.อีสานสกลนครได้นำมาพัฒนาใช้เป็นสื่อกลางการเชื่อมโยงข้อมูลเพื่อบอกเล่าถ่ายทอดเรื่องราวการผลิตผ้าฝ้ายย้อมคราม วิถีชุมชน มนต์เสน่ห์แห่งประวัติความเป็นมา วัฒนธรรมและภูมิปัญญา เว็บไซต์ของกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อมได้สร้างศูนย์การเรียนรู้ โดยมีบริการออนไลน์อิเซอร์วิส ศูนย์ข้อมูลข่าวสารของกลุ่มทอผ้าบ้านพันนา ยูทูปเป็นการบอกเล่าเรื่องราวการผลิตนั้นๆผ่านสื่อประชาสัมพันธ์ เพื่อสร้างความน่าเชื่อถือให้กับผู้บริโภคถึงผลิตภัณฑ์สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (จีไอ) มีกรรมวิธีดั้งเดิมในการผลิตผ้าฝ้ายย้อมคราม สร้างเอกลักษณ์และมีคุณค่าในการอนุรักษ์(2) สื่อออฟไลน์ ได้แก่ แผ่นพับและใบปลิว มีข้อมูลประวัติความเป็นมาของกลุ่มทอผ้าบ้านพันนา ที่มาของคราม วิถีย้อมครามแบบดั้งเดิม ผลิตภัณฑ์ และแหล่งท่องเที่ยว โปสเตอร์ เสนอภาพถ่าย ผลิตภัณฑ์ในรูปแบบต่างๆ เช่น ผ้าผืนผ้าคลุมไหล่ ผ้าพันคอ ไวนิล เป็นป้ายงานเครือข่ายของกลุ่ม แจ้งข่าวสารงานสัมมนา ประชุม ฝึกอบรมด้านสิ่งแวดล้อมและแจ้งข่าวสารต่างๆ โปสเตอร์สื่อการสอน เป็นข้อมูลกรรมวิธีการผลิตตั้งแต่ต้นน้ำ กลางน้ำและปลายน้ำ และสติ๊กเกอร์เป็นชื่อสินค้าโอทอป สินค้าชุมชนที่มีชื่อ คิวอาร์โค้ด ไลน์ และหมายเลขโทรศัพท์ แบบกระชับโดยใช้ควบคู่ไปกับกระบวนการสื่อสารที่ถ่ายทอดภูมิปัญญา