พวงหรีดงานศพ : บทสะท้อนความสัมพันธ์เชิงอำนาจในสังคมไทย

Abstract

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา (1) ที่มาของการมอบพวงหรีดงานศพในสังคมไทย (2) บริบทความสัมพันธ์เชิงอำนาจของสังคมการเมือง ผ่านรูปแบบของกระบวนการสื่อสารและสัญญะที่ปรากฏอยู่บนพวงหรีดงานศพ งานวิจัยนี้เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการศึกษาวิจัยเอกสารและการสัมภาษณ์เชิงลึกด้วยการเลือกกลุ่มผู้ให้ข้อมูลหลักแบบเฉพาะเจาะจง คือ พระสงฆ์จำนวน 2 รูป ร้านจำหน่ายพวงหรีดจำนวน 2 คน พิธีกรทางศาสนาประจำวัดจำนวน 1 คน เจ้าภาพผู้จัดงานศพจำนวน 5 คน นักการเมืองและข้าราชการที่มอบพวงหรีดจำนวน 5 คน แขกทั่วไปที่มาร่วมงานศพจำนวน 5 คน รวมทั้งสิ้น 20 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย คือ แบบสัมภาษณ์ เป็นการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงพรรณนา ผลการศึกษา พบว่า (1) พวงหรีด เป็นวัฒนธรรมตะวันตกที่ทำขึ้นเพื่อใช้ทั้งในงานมงคลและอวมงคล รับเข้ามาในสังคมไทยช่วงรัชกาลที่ 4 เพื่อใช้เฉพาะงานอวมงคลหรืองานศพเท่านั้นแทนที่การสักการะศพด้วยดอกไม้ธูปเทียน ช่วงแรกจะใช้ในงานศพของชนชั้นสูงเพื่อเป็นเครื่องตกแต่งให้งานศพสมฐานะและแพร่หลายสู่สามัญชนคนทั่วไป พวงหรีดที่ใช้ในงานศพไทยช่วงแรกยังเป็นเพียงกิ่งไม้ที่นำมาสานขัดกันให้ดูสวยงามใช้แทนความอาลัยแด่ผู้ที่จากไป ต่างจากในปัจจุบันที่พวงหรีดถูกแปรสภาพให้เป็นการแสดงถึงอำนาจและสถานะ (2) การเขียนข้อความและการแสดงความเห็นในพวงหรีดงานศพนอกจากเป็นเรื่องของธรรมเนียมสังคมที่สำคัญยังปรากฏอยู่ในเชิงสัญญะ พวงหรีดที่นำมามอบในงานศพบ่งบอกถึงตัวตนของผู้มอบและคณะผู้มอบ ความสัมพันธ์ทางสังคมการเมืองระหว่างผู้ตายครอบครัวผู้ตายกับผู้มอบพวงหรีด นอกจากนี้สัญญะโดยนัยยังเป็นโอกาสในการสื่อสารทางการเมืองและโฆษณาหาเสียง นักการเมืองที่มีส่วนร่วมในงานศพสามารถใช้โอกาสนี้ในการแนะนำตัวเองและพรรคการเมืองของตน