บทบาทและอำนาจหน้าที่ของเจ้าท่าหับประมาสะแตม (พ.ศ. 2398-2453)

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา (1) ความเป็นมาของตำแหน่งเจ้าท่าหับประมาสะแตม (2) บทบาทและอำนาจหน้าที่ของเจ้าท่าหับประมาสะแตม ระหว่าง พ.ศ. 2398 - 2453 และ (3) ผลของบทบาทและอำนาจหน้าที่ดังกล่าวต่อระบบราชการไทย โดยใช้วิธีการศึกษาในเชิงประวัติศาสตร์การวิจัยเอกสาร และการนำเสนอ ในรูปแบบวิเคราะห์เชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า (1) การปฏิวัติอุตสาหกรรม ลัทธิล่าอาณานิคมของมหาอำนาจตะวันตก นโยบายโอนอ่อนผ่อนตามและการปรับประเทศให้ทันสมัย ตลอดจนการทำสนธิสัญญาเบาว์ริงระหว่างไทยกับอังกฤษเป็นปัจจัยทำให้เกิด “เจ้าท่าหับประมาสะแตม” ขึ้นในระบบราชการไทยในเวลาต่อมา สนธิสัญญาดังกล่าวได้ยกเลิกระบบการค้าแบบผูกขาดโดยพระคลังสินค้าลงทำให้พ่อค้าต่างชาติสามารถค้าขายกับราษฎรไทยได้โดยตรงและข้าวไทยเป็นสินค้าออกสำคัญนำไปสู่การผลิตในปริมาณมากเพื่อการส่งออก ผลที่ตามมาก็คือเรือสินค้าต่างชาติได้เข้ามาค้าขายในแม่น้ำเจ้าพระยาเพิ่มมากขึ้นในปริมาณหลายร้อยลำขึ้นไปต่อปี รวมทั้งพัฒนาการของเรือที่เปลี่ยนไปจากเรือสำเภามาเป็นเรือกลไฟ ตลอดจนภัยอันเกิดจากการคุกคามและการตกเป็นเมืองขึ้นของหลายประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ให้กับชาติมหาอำนาจตะวันตกทำให้ไทยตระหนักถึงภัยคุกคามนี้ จึงทำให้มีแนวคิดในการบัญญัติกฎหมายท้องน้ำขึ้นโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อป้องกันอันตราย จากการเดินเรือและให้เกิดการยอมรับในความเป็นสากล อันนำไปสู่การสรรหาบุคลากรผู้ชำนาญการทั้งด้านการเดินเรือ และรอบรู้กฎ ธรรมเนียมการเดินเรือที่เป็นสากลเข้ามารับราชการ (2) หับประมาสะแตม มีบทบาทและ อำนาจหน้าที่ตามกฎหมายท้องน้ำในการอำนวยความสะดวกทำให้เกิดความปลอดภัยแก่เรือที่เข้าออกราชอาณาจักร และตัดสินชี้ผิด ถูกกรณีมีข้อพิพาทจากเรือชนกัน จนเป็นที่ยอมรับของนานาประเทศ รวมทั้งได้วางรากฐานงานเจ้าท่าสมัยใหม่ไว้ (3) ผลของบทบาทและหน้าที่ดังกล่าวส่งผลให้เกิดกรมเจ้าท่าและการพัฒนากฎหมายการเดินเรือที่ใช้มาจนถึงปัจจุบันซึ่งเป็นพระราชวิเทโศบายของพระมหากษัตริย์ไทยในช่วงเวลานั้น