การศึกษารูปแบบ สัญลักษณ์ และความหมายในธนบดีของพระมหากษัตริย์ จากเงินพดด้วงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น (รัชกาลที่ 1 ถึง 4)

Abstract

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา (1) ประวัติความเป็นมาและรูปแบบของเงินพดด้วง (2) ความหมายในธนบดีของพระมหากษัตริย์ (3) ความหมายของตราสัญลักษณ์บนเงินพดด้วงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ตั้งแต่รัชกาลที่ 1 ถึงรัชกาลที่ 4 มีความเกี่ยวข้องกับธนบดีของพระมหากษัตริย์ วิธีการวิจัยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการศึกษาจากเอกสารทางประวัติศาสตร์ ได้แก่ พระราชพงศาวดาร กฎหมายตราสามดวง และพระราชบัญญัติต่าง ๆ และวิเคราะห์ข้อมูลโดยพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัย พบว่า (1) ประวัติความเป็นมาของเงินพดด้วง เงินพดด้วง เป็นเงินตราของไทยมีน้ำหนักและความบริสุทธิ์ กำหนดไว้เป็นมาตรฐาน มีตราสัญลักษณ์ของพระมหากษัตริย์แต่ละรัชกาลประทับไว้เป็นสำคัญ จัดทำขึ้นเพื่อใช้เป็นเงินตราในระบบเศรษฐกิจตั้งแต่สมัยสุโขทัย และใช้เป็น ของที่ระลึกในงานพระราชพิธี เงินพดด้วงมีรูปแบบเป็นเงินรูปทรงกลมทำด้วยเงินบริสุทธิ์มีตราประทับที่ด้านบนและด้านหน้า (2) ความหมายใน “ธนบดี” ของพระมหากษัตริย์ คือ ความเป็นใหญ่ในทรัพย์ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยูหัวทรงใช้เป็นครั้งแรก ตราสัญลักษณ์ที่ใช้ตีกำกับบนเงินพดด้วงสมัยรัชกาลที่ 1 ถึงรัชกาลที่ 4 มีความหมายเกี่ยวข้องกับ “ธนบดี” คือ 1) พระมหากษัตริย์เป็นเจ้าของทรัพย์ โดยการได้มาด้วยความชอบธรรม 2) พระมหากษัตริย์ทรงใช้พระราชทรัพย์ในการบริหารประเทศ และเกิดเสถียรภาพในระบบเศรษฐกิจ (3) ความหมายของตราสัญลักษณ์บนเงินพดด้วง ด้านบนเป็นรูปจักร มาจากความเชื่อในศาสนาพราหมณ์คือ เป็นอาวุธของพระนารายณ์ หมายถึงพลังอำนาจ และมาจากความเชื่อของพุทธศาสนา คือ รูปธรรมจักร หมายถึง พระธรรมจักรกปปวัตนสูตร และในสมัยรัตนโกสินทร์หมายถึงราชวงศ์จักรี ด้านหน้าของเงินพดด้วงเป็นสัญลักษณ์ของพระมหากษัตริย์ แต่ละรัชกาลแตกต่างกัน รัชกาลที่ 1 ใช้ตราอุณาโลม มาจากความเชื่อของศาสนาพราหมณ์ คือ พระเนตรที่สามของพระอิศวร และมาจากความเชื่อของพุทธศาสนา คล้ายดอกบัวและสังข์ หมายถึงความอุดมสมบูรณ์ของแผ่นดิน รัชกาลที่ 4 ใช้มงกุฎ มาจากพระนามเดิม “เจ้าฟ้ามงกุฎ” นอกจากนี้บางตราสัญลักษณ์มาจากความเชื่อในพิธีกรรมการปลูกข้าว “ตราเฉลว” ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว หมายถึงการคุ้มครองให้คลาดแคล้วจากสิ่งเลวร้าย เพื่อ ความเป็นสิริมงคล รูปสัญลักษณ์บนเงินพดด้วงเป็นสิ่งที่สร้างขึ้นเพื่อเชิดชูสถาบันพระมหากษัตริย์และส่งเสริมสถานภาพในองค์พระมหากษัตริย์