ประวัติศาสตร์การเมืองและสังคมมณฑลพายัพสมัยพระเจ้าอินทวิชยานนท์ : ศึกษาจากคร่าวรับเสด็จ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร

Abstract

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา (1) ประวัติศาสตร์การเมืองของมณฑลพายัพ สมัย พระเจ้าอินทวิชยานนท์ (2) ประวัติศาสตร์สังคมของมณฑลพายัพสมัยพระเจ้าอินทวิชยานนท์ โดยศึกษาจากคร่าวรับเสด็จพระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นพิชิตปรีชากร ของพระยาพรหมโวหาร วิธีการวิจัยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการศึกษาจากเอกสารชั้นต้นทางประวัติศาสตร์ ได้แก่ พระราชหัตถเลขา ศุภอักษร สารตรา และจากเอกสารชั้นรอง ได้แก่ วิทยานิพนธ์ วรรณกรรมร่วมสมัยกับคร่าวฯ หนังสือ และวิเคราะห์ข้อมูลโดยการพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า (1) ประวัติศาสตร์การเมืองมณฑลพายัพในสมัยพระเจ้าอินทวิชยานนท์ สะท้อนภาพทางการเมืองการปกครองของกลุ่มเจ้านาย “เจ้าขันห้าใบ” และกลุ่มขุนนาง “เค้าสนามหลวง” รัชกาลที่ 5 ทรงเริ่มเข้าไปมีอำนาจทางการปกครองเหนือกลุ่มอำนาจเดิมในมณฑลพายัพโดยการส่ง “ข้าหลวงสามหัว เมือง ”จากกรุงเทพฯ เข้ามาใน พ.ศ.2417 และส่ง “ข้าหลวงพิเศษ” เป็นผู้แทนพระองค์เข้ามาใน พ.ศ. 2426 มีพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาของหัวเมืองสำคัญของสยามที่เมืองกำแพงเพชร มีร่องรอยของการทำไม้สักที่เมืองลำปาง สภาพทางการเมืองในเมืองเชียงใหม่ในสมัยพระเจ้าอินทวิชยานนท์ราบรื่น (2) ทางด้านประวัติศาสตร์สังคม มณฑลพายัพสมัยพระเจ้าอินทวิชยานนท์คร่าวสะท้อนภาพสังคมหลากหลาย ได้แก่ ชนชั้นในสังคมทั้งชนชั้นมูลนายและชนชั้นไพร่และกลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ระบบเงินตราที่ใช้ในมณฑลพายัพ ประตูเมืองในวิจัยนี้พบว่ามี การทำพิธีทูลพระขวัญซึ่งเป็นการให้เกียรติ และต้อนรับแขกเมืองที่เป็นพระราชวงศ์ชั้นสูงจากสยามเป็นครั้งแรก ประกอบด้วยวัฒนธรรมทางดนตรี ซึ่งใช้วงกลองคุม ประโคมนำขบวนรับเสด็จ ประเพณีสงกรานต์ซึ่งเป็นการขึ้นปีใหม่ ทั้งของไทยและล้านนา การใช้ฤกษ์ยามและปฏิทินทางจันทรคติ เป็นหลักฐานสำคัญในการระบุวัน เดือน ปี เพื่อเปรียบเทียบกับทางสุริยคติ และวิจัยนี้มีการค้นพบหลักฐานใหม่ เรื่องผู้ที่นำของพระราชทานจากรัชกาลที่ 5 พระราชทานให้พระราชชายาเจ้าดารารัศมีไม่ใช่พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นพิชิตปรีชากร