สถานภาพและบทบาทของภูมิปัญญาด้านการนวดแผนไทย ในสถานบริการของรัฐ : กรณีศึกษาศูนย์ส่งเสริมสุขภาพแผนไทย สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข จังหวัดนนทบุรี

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) เพื่อศึกษาเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของภูมิปัญญาด้านการนวดแผนไทย วิธีการนวดแผนไทยและการจัดตั้งสถานบริการนวดแผนไทยของรัฐ (2) เพื่อศึกษาสถานภาพและบทบาทของภูมิปัญญาด้านการนวดแผนไทย ของศูนย์ส่งเสริมสุขภาพแผนไทยสถาบันการแพทย์แผนไทยกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข (3) เพื่อศึกษาแนวทางในการพัฒนาสถานภาพและบทบาทของภูมิปัญญาด้านการนวดแผนไทย ในศูนย์ส่งเสริมสุขภาพแผนไทย สถาบันการแพทย์แผนไทย กระทรวงสาธารณสุข กลุ่มตัวอย่างในการวิจัยเชิงปริมาณ ได้แก่ ผู้รับบริการ 338 คน และกลุ่มตัวอย่างการวิจัยเชิงคุณภาพ ได้แก่ ผู้ให้บริการ 19 คน และผู้บริหาร 4 คน ในศูนย์ส่งเสริมสุขภาพแผนไทย และในกลุ่มงานอื่นของสถาบันการแพทย์แผนไทย เครื่องมือที่ใช้ไนการวิจัยเป็นแบบสอบถามและแบบสัมภาษณ์ สถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล ได้แก่ ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย ค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน ผลการวิจัยพบว่า (1) การแพทย์แผนไทยโดยเฉพาะการนวดแผนไทย เกิดขึ้นก่อนสมัยกรุงสุโขทัยมารุ่งเรืองที่สุดในสมัยกรุงศรีอยุธยา และเสื่อมความนิยมลงในสมัยกรุงธนบุรีและสมัยรัชกาลที่ 6 ต่อมาได้มีการฟื้นฟูการแพทย์แผนไทย และการนวดแผนไทยขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 9 โดยมีการก่อตั้งศูนย์ส่งเสริมสุขภาพแผนไทยในส่วนภูมิภาคก่อน พ.ศ. 2545 และส่วนกลางที่กระทรวงสาธารณสุขเมื่อ พ.ศ. 2545 เพื่อเป็นต้นแบบแก่สถานบริการนวดแผนไทย เป็นศูนยประสานงานระหว่างส่วนกลางกับส่วนภูมิภาค การนวดแผนไทยมี 2 แบบ คือ แบบราชสำนักและแบบทั่วไป การนวดแผนไทยจะเน้นการนวดเพื่อการบำบัดรักษา (2) สถานภาพและบทบาทภูมิปัญญาด้านการนวดแผนไทย ของศูนย์ส่งเสริมสุขภาพแผนไทย พบว่าเกิดจากผู้รับบริการมีพฤติกรรม ทัศนคติ ความเชื่อ เหตุผล และความพึงพอใจด้านบวกในระดับมาก ส่วนผู้ให้บริการมีศักยภาพ และมีทัศนคติ มีความเชื่อมั่นในหลักทฤษฎีการนวดแผนไทย และผู้ให้บริการเห็นว่าสถานภาพและบทบาทภูมิปัญญาด้านการนวดแผนไทย เกิดจากทุนมนุษย์มากกว่าทุนทางสังคมอื่น รวมทั้งเกิดจากปัจจัยองค์กรด้านนโยบายและบทบาทหน้าที่ ที่มีศักยภาพ (3) แนวทางในการพัฒนาสถานภาพและบทบาทของภูมิปัญญาด้านการแพทย์แผนไทย คือ ควรจัดสรรงบลงทุนทั้งด้านครุภัณฑ์สิ่งก่อสร้าง กำลังคนและงบประมาณ พร้อมทั้งควรมีมาตรการด้านกฎหมายที่มีผลบังคบใช้กำกับดูแลการนวดแผนไทยอย่างมีประสิทธิภาพ ตลอดจนควรมีการยกระดับการแพทย์แผนไทย โดยเฉพาะการนวดแผนไทยให้เป็นสากล